Co decyduje o tym, że mamy do czynienia ze stosunkiem pracy

W polskim prawie nie dokument (nazwa umowy), ale faktyczny charakter wykonywanej pracy decyduje o tym, czy mamy do czynienia ze stosunkiem pracy (czyli umową o pracę), czy umową cywilnoprawną (np. umową zlecenie, umową o dzieło).

🔍 Cechy stosunku pracy wg Kodeksu Pracy (art. 22 §1)

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 22 §1), cechy stosunku pracy to:

  1. Osobiste świadczenie pracy (nie można się wyręczyć inną osobą),
  2. Podporządkowanie pracownicze (pracodawca wskazuje miejsce, czas i sposób wykonywania pracy),
  3. Stałość wykonywania pracy (powtarzalność, regularność),
  4. Odpłatność (za wynagrodzeniem),
  5. Wykonywanie pracy na rzecz i ryzyko pracodawcy (np. pracodawca ponosi odpowiedzialność za efekty i koszty).

Jeśli wszystkie te elementy występują – nawet przy umowie zlecenie – to w rzeczywistości jest to stosunek pracy i pracownik powinien mieć umowę o pracę.

⚖️ Konsekwencje dla pracodawcy (zatrudniającego „na zlecenie” zamiast na etat)

  1. Inspekcja Pracy może uznać umowę cywilnoprawną za umowę o pracę – i nakazać zawarcie umowy o pracę z datą wsteczną.
  2. Obowiązek uregulowania zaległych składek ZUS – z odsetkami i ewentualnymi karami.
  3. Grzywna od 1000 do 30 000 zł (art. 281 pkt 1 KP).
  4. Możliwość roszczeń pracownika (sądowych) o prawa pracownicze: urlop, nadgodziny, odprawy itp.

❗️Negatywne skutki dla pracownika

  1. Brak ochrony wynikającej z Kodeksu pracy, np.:
    • brak prawa do urlopu wypoczynkowego,
    • brak płatnych zwolnień lekarskich (L4),
    • brak prawa do odprawy przy zwolnieniu grupowym,
    • brak limitów czasu pracy i nadgodzin,
    • brak ochrony przed zwolnieniem (np. w ciąży),
    • brak ochrony wynikającej z przepisów BHP.
  2. Niepewność zatrudnienia – umowy cywilnoprawne można łatwo wypowiedzieć bez przyczyny.
  3. Brak składek emerytalnych (przy umowie o dzieło) – wpływa na wysokość emerytury.
  4. Brak uprawnień do zasiłków z ZUS (chorobowego, macierzyńskiego) – o ile nie ma odprowadzanych dobrowolnych składek.

🛡 Co może zrobić pracownik?

  1. Zgłosić sprawę do Państwowej Inspekcji Pracy – PIP może przeprowadzić kontrolę i stwierdzić istnienie stosunku pracy.
  2. Wystąpić do sądu pracy z pozwem o ustalenie istnienia stosunku pracy – sąd zbada rzeczywisty charakter relacji.
  3. Zgłosić problem do ZUS – który może przeprowadzić własne postępowanie i żądać zaległych składek od pracodawcy.